Hoogleraar Gerdien Bertram: “Authenticiteit in jeugdwerk is cruciaal”

Interview

prof.dr. G.D. Bertram-Troost


Gerdien Bertram is hoogleraar Onderwijs in levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. “Kinderen en jongeren kijken naar de volwassenen om hen heen en willen zien waarom zij bij de geloofsgemeenschap willen horen, wat hun geloof voor hen betekent”.

Wat is er aan de hand?

“In mijn gemeente, de Leidse Marekerk, weinig. De volwassen leden kiezen bewust voor onze regiogemeente. Hun kinderen komen vanzelfsprekend mee en dat trekt meer jongeren aan. Ook zijn er veel studenten. Op een doorsnee zondag zijn er veel jongeren en kinderen. Het jeugdwerk draait goed. Elders ligt dat anders. Na een kerkdienst mailde een gastpredikant mij hoe bemoedigend hij het vond om zo veel jonge gezichten te zien.

In een gemeente met weinig jongeren is het lastiger om jeugdwerk op te zetten. Voor wie doe je het? Ik merk het als we een keer hier in Oegstgeest naar de kerk gaan. Onze kinderen missen direct hun leeftijdsgenoten. Tegelijkertijd is het zo dat ook onze jongeren zich niet vanzelfsprekend verbinden aan geloof en kerk, als ze ouder worden.”

Wat staat de kerk te doen?

“De kerk staat hier voor grote vragen die raken aan haar toekomst. Willen we vasthouden wat we hebben en moeten jongeren zich daar zo goed mogelijk in voegen? Of geven we hen de ruimte, hoe spannend ook, om zelf nieuwe vormen te vinden, passend bij deze tijd? Zie je in elke baby een potentieel nieuw kerklid? Of zie je, zoals de filosofe Hannah Arendt, vooral dat er met elk kind iets nieuws in de wereld komt?

Kerkleden hebben nogal eens de neiging om vast te houden aan ‘hoe we het altijd gedaan hebben’. Dat draait dikwijls om zaken die weinig met geloof te maken hebben. Laat staan met de kern van het geloof. Jongeren lopen daarop stuk. Zij krijgen geen kansen om mee te bouwen aan de kerk van morgen.”

Wat helpt kerken om jongeren blijvend te betrekken?

“Zowel thuis als in de kerkelijke gemeente is authenticiteit van cruciaal belang. Kinderen en jongeren kijken naar de volwassenen om hen heen en willen zien waarom zij bij de geloofsgemeenschap willen horen, wat hun geloof voor hen betekent. In de kerkdienst op zondagochtend ervaren jongeren dat niet. Daarom is het nodig om binnen het jeugdwerk uitwisseling tussen generaties te organiseren. Nodig een gemeentelid uit op de tienerclub en laat haar vertellen waarom geloof haar ter harte gaat.

Veel jeugdwerk wordt gedaan door jonge mensen. Dat snap ik, tegelijk verhindert dat een verbinding tussen jongeren en andere generaties. De gemeente bestaat uit jong en oud samen. Jongeren zullen misschien zeggen dat ze genoeg hebben aan hun vrienden. Tegelijkertijd hebben ook zij behoefte om gezien te worden zoals zij zijn. Jongeren zullen niet direct ‘besties’ worden met oudere gemeenteleden. Dat hoeft ook niet. Zij willen wel voelen dat ze erbij horen, ook als er vooral oudere gemeenteleden zijn.”

Kunnen vergrijsde gemeenten niet beter hun pogingen staken om jongeren te betrekken?

“Zeker niet, maar je tovert niet zomaar jonge gezinnen uit de hoge hoed. Voor de korte termijn is het belangrijk om ruimte te maken en steun te organiseren voor de jonge gezinnen die er wél zijn. Faciliteer contacten tussen jonge ouders, kinderen en jongeren. Lukt dat in je eigen dorp of stad niet? Organiseer het dan zo dichtbij mogelijk. Lokaal, daar waar het echte leven plaatsvindt in concrete ontmoetingen. Lukt ook dat niet, dan komen de plannen van de Protestantse Kerk in beeld, om bovenlokaal en digitaal aan te sluiten bij de netwerkcultuur van jonge generaties. Bovenlokaal jeugdwerk was er altijd al, vanuit Jong Protestant, vanuit de HGJB, als een aanvulling op plaatselijke jeugdwerk. Nu wordt de noodzaak daartoe groter, omdat er in veel gemeenten op lokaal niveau weinig jeugdwerk meer over is.

En toch: digitale netwerken zijn niet de oplossing. Juist in coronatijd zien wij dat het beeldscherm nooit het samenzijn met je vrienden vervangt. Voor het delen van je geloof en je leven met anderen zijn concrete ontmoetingen nodig.”

Wringt de grote nadruk die op de kerkdienst ligt?

“Zeker. Het is voor jongeren niet altijd fijn om de stap te maken van interessant jeugdwerk met leeftijdgenoten naar de zondagse kerkdienst. Een uur stilzitten, met hooguit soms even staan en meezingen? Dat maken ze verder nauwelijks mee. Ouderen zien de waarde ervan in, een tiener denkt: wat zijn we hier nou helemaal aan het doen?

Voor adolescenten zijn kleinere groepen die vanzelf ontstaan en waarin geloof een plaats krijgt van groter belang. Schep daar als kerk voorwaarden voor. Waar hebben jongeren behoefte aan, hoe ondersteunen we dat? Ook samen zingen op het strand bij zonsondergang is kerk.

Jeugdwerk is, net als het christelijk onderwijs, een plaats om een tegenstem te laten horen tegen de wereld van maakbaarheid, beheersing en individualisering. In het jeugdwerk mogen kinderen zijn wie ze zijn. Jongeren moeten ontzettend veel, de prestatiedruk is enorm. De cijfers rond depressie en burn-out stijgen. Er zijn al basisschoolkinderen die kampen met een burn-out.

In de kerk kun je ervaren dat het goed is wie je bent. Dat er een God is die je gemaakt heeft en van je houdt als basis voor de rest van je leven. Het zou mooi zijn als ouders bij hun kinderen het verlangen aanwakkeren naar een andere manier van leven, een andere toekomst. Gods toekomst.”

Heb je concrete tips?

“Eén: staar je niet blind op mooie verhalen over wat elders gebeurt. Iedere situatie is anders, ideale voorbeelden kunnen ook tegen je werken. Kijk wat er wel kan. Zijn er geen kinderen meer? Bedenk dan hoe gemeenteleden van betekenis kunnen zijn voor kinderen en jongeren in hun omgeving. Misschien zie je dat niet direct of zelfs helemaal nooit terug in de diensten, dat is niet erg.

Twee: meet het succes van een gemeente niet af aan het aantal kinderen en jongeren. Ook in de kerk heerst een mentaliteit van maakbaarheid: ‘Jongeren in de kerk? Dat fiksen we.’ Alsof een receptenboek voldoet. Natuurlijk is het verstandig om beleid te ontwikkelen. Tegelijk is de toekomst van de kerk uiteindelijk niet aan ons. Hou de toekomst open, waarin God Zijn ongekende gang gaat.

Drie: zoek creatieve vormen om jong en oud met elkaar te verbinden. Soms vinden jongeren het leuk om onder elkaar op hun eigen eiland te zijn. Prima, maar sla ook bruggen naar andere eilanden. Dat gebeurt in het team dat tijdens corona de livestream verzorgt, als oud en jong samen aan de knoppen zitten. Of wanneer je samen musiceert of kookt.”

Wat betekent het voor jou om protestants te zijn?

“Steeds meer, in de zin van protesteren, ergens voor staan, een ander geluid laten horen. Wij mogen leven vanuit een ander perspectief dan de dominante verhalen van de samenleving. Gods nieuwe wereld is er al én komt nog. Wij kunnen daaraan meebouwen. Hoe meer ik het verhaal van maakbaarheid en prestatiedruk hoor, des te meer groeit mijn verlangen om het andere verhaal te vertellen. Van de Bijbel, over een God die vol genade is en dat in Jezus laat zien. En om zelf te leven uit dat verhaal van ruimte, liefde en genade.”

 

Gerdien Bertram-Troost is universitair hoofddocent, werkt bij de faculteit Religie & Theologie afdeling Believes & Practices, Vrije Universiteit Amsterdam

 

 


bron: Magazine Protestantse Kerk – Vindplaats van hoop, geloof en liefde