Protestantse Kerk over racisme & slavernij

Gastartikel

Het slavernijverleden heeft sporen nagelaten in de kerkelijke geschiedenis. Om daarmee in het reine te komen, werkt de Protestantse Kerk mee aan een onderzoek naar de betrokkenheid van protestantse kerken bij slavernij en kolonialisme. Daarin wordt onder meer in kaart gebracht hoe het denken over slavernij en racisme is ontwikkeld. Hoe acteerde de Protestantse Kerk de afgelopen decennia op deze twee thema’s?

Wereldraad van Kerken en racisme

In 1968 – het jaar dat Martin Luther King vermoord wordt – richt de Wereldraad van Kerken het programma ‘Combating Racism’ op, een belangrijk thema voor deze oecumenische organisatie die ook een rol speelde bij de afschaffing van apartheid in Zuid-Afrika en de verzoening die daarna nodig was.

Tijdens de assemblee van de Wereldraad in Nairobi (1975) wordt verklaard: ‘Racisme is zonde tegen God en medemensen. Het staat lijnrecht tegenover de gerechtigheid en de liefde van God zoals die geopenbaard is in Jezus Christus. Het vernietigt de menselijke waardigheid van racist én slachtoffer.’ In de assemblees in de jaren erna sprak de Wereldraad zich keer op keer ferm uit tegen racisme.

Protestantse Kerk en racisme

In 1962 bespreekt de generale synode van de Nederlandse Hervormde Kerk het rapport ‘Het rassenvraagstuk’ waarin nog nauwelijks speurbaar is dat de Nederlandse samenleving zelf met dit vraagstuk worstelt. In de decennia daarna wordt duidelijk dat het vraagstuk ook in Nederland speelt.  in Nederland spreken met name de kerken aan op de boodschap van het evangelie en de betekenis daarvan voor de bestrijding van racisme als zonde. Ook het standpunt van de Wereldraad van Kerken dringt bij ons door.

Dit alles leidt ertoe dat de generale synode van de Nederlandse Hervormde Kerk in 1992 de nota ‘Racisme is zonde’ bespreekt. In haar besluitvoorstel over deze nota belijdt de synode dat ‘racisme een concretisering is van de hoogmoed als oerzonde in ons aller hart en dat wij schuldig staan voor God en de mensen doordat wij de pijn en het verdriet van zwarte mensen daadwerkelijk hebben verzwaard of hebben nagelaten daarin te delen’.

Ook besluit de synode dat er gespreksmateriaal over racisme voor plaatselijke gemeenten ontwikkeld moet worden. Deze brochure met als titel ‘En God zag dat het zeer goed was … Racisme is zonde’ verschijnt in 1993 als onderdeel van het tijdschrift Toerusting, waarbij ook de gereformeerden en het Vrijzinnig Protestants Centrum voor Maatschappelijke Toerusting betrokken zijn.

Vanwege de toenemende verharding van het maatschappelijk debat over de multiculturele samenleving bespreekt de generale synode van de Protestantse Kerk in mei 2004 het rapport ‘Beeld en gelijkenis. Elementen voor een visie van de Protestantse Kerk in Nederland op multicultureel samenleven’. De kerk roept al haar leden en de Nederlandse samenleving op om zich teweer te stellen tegen uitingen van onderdrukking, discriminatie, racisme en vreemdelingenhaat.

De beruchte ‘minder minder minder’-uitspraak van PVV-politicus Geert Wilders in aanloop naar de Tweede Kamer-verkiezingen zijn voor de Protestantse Kerk, de IKON en de EO aanleiding om op 23 maart 2014 een interkerkelijke kerkdienst tegen racisme uit te zenden.

In juli 2016 roept de Remonstrantse predikant Tom Mikkers op de zin ‘De negers en hun loftrompet’ te verwijderen uit het lied ‘Jeruzalem, mijn vaderstad’. Die kritiek wordt door de toenmalige preses, Karin van den Broeke, onderschreven, maar er gebeurt niets mee. In 2020 komt dit onderwerp opnieuw ter sprake en gaat de Protestantse Kerk hierover in gesprek met migrantenkerken en . Naar aanleiding van deze gesprekken wordt duidelijk dat het beter is om de tekst te vervangen. Eind 2021 presenteren de erven van tekstschrijver Willem Barnard een nieuw couplet.

Op 9 juni 2020 schrijft scriba René de Reuver . Racisme is zonde naar aanleiding van de wereldwijde ophef na de dood van George Floyd. ‘De Geest van God ontneemt mensen de adem niet, maar schenkt deze aan ieder mens. De noodroep van George Floyd ‘I can’t breathe’ (ik kan niet ademen) is een schreeuw uit de diepte tegen het uitdoven van de pinkstergeest.’

Protestantse Kerk en slavernij

Het thema ‘slavernij’ is een belangrijk thema in de lutherse gemeenten. In 1989 aanvaardt de synode van de Evangelisch-Lutherse Kerk het rapport ‘Op weg naar een kerk die solidair is met de armen – ons belijden en beleid in het geding’. De aanvaarding van deze nota leidt tot een verklarende notitie bij de belijdende artikelen van de toenmalige lutherse kerkorde, waarin de lutherse synode uitsprak dat de kerk ‘pas volledig betrouwbaar is, als het een getuigenis is tegen elke vorm van slavernij en vervreemding en ontrechting van Gods mensenkinderen én een daadwerkelijk getuigenis voor de vrijheid der kinderen Gods, waarin ook de vrijheid van armoede is begrepen’.

Op 1 juli 2013 is het 150 jaar geleden dat de slavernij werd afgeschaft. In juni van dat jaar brengt de Raad van Kerken een verklaring over het Nederlandse slavernijverleden uit. In deze verklaring wordt ook gewezen op de verantwoordelijkheid van de kerken zelf: ‘Als kerken weten we ons deel van dit schuldig verleden en moeten we vaststellen dat theologie in bepaalde omstandigheden misbruikt is om slavernij te rechtvaardigen. Als kerken benoemen we deze betrokkenheid, en willen we helpen recht te doen aan de nazaten van hen die soms generaties achtereen zijn geknecht en uitgebuit, waarbij we als kerken ons realiseren dat kerken destijds onderling verschilden qua mogelijkheden, en dat er binnen diverse kerken ook verschillende geluiden te horen waren.’

In oktober 2021 wordt bekend dat de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), in samenwerking met onderzoekers van de VU, het onderzoek ‘Kerk en slavernijverleden’ start. De centrale vraag van het onderzoek is hoe slavernij in de kerk een rol heeft gespeeld. De Protestantse Kerk onderschrijft het grote belang van dit onderzoek en verleent op onderdelen haar medewerking.

Kerk in Actie

Ook namens de Protestantse Kerk zet Kerk in Actie zich in tegen racisme. Bijvoorbeeld door de volgende projecten te steunen:

  • Ghana: In 2007 begon James Kofi Annan een opvang voor kinderen die net als hijzelf destijds als kindslaaf in de visserij moeten werken op het gigantische stuwmeer Lake Volta. Met zijn organisatie Challenging Heights wil hij deze meest schadelijke vorm van kinderarbeid laten stoppen. En kinderen die hier slachtoffer van zijn een nieuwe toekomst bieden met familie en onderwijs.
  • Zuid-Afrika: Hoe worden witte, zwarte en kleurling christenen solidair met elkaar? Via Kerk in Actie kunt u Zuid-Afrikaanse voorgangers steunen om hierover samen van gedachten te wisselen. Ze worden diaconaal actief en leren de Bijbel lezen vanuit het perspectief van de armen.
Bijbelstudie over racisme en discriminatie

In dit overzicht is een Bijbelstudie te vinden om in gesprek te gaan over racisme en discriminatie. Thema’s die in Nederland regelmatig oplaaien, zoals elk jaar weer rond de zwartepietendiscussie. Wat vertelt de ontmoeting tussen Jezus en de vrouw die Hem om broodkruimels smeekt ons over dit thema?


bron: Protestantse Kerk – Vindplaats van hoop, geloof en liefde