Wie was Johannes Calvijn?
COLUMN
Prof. Dr. Herman J. Selderhuis
De invloed van Calvijn is nog altijd terug te vinden, denk maar aan de term ‘calvinistisch’ die op bepaalde negatieve Nederlandse eigenschappen wordt gelegd. Maar in zijn tijd werd hij vooral bekend door zijn heldere manier van preken, denken en schrijven.
Wie was Johannes Calvijn?
Jean Cauvin – zoals hij eigenlijk heette – werd geboren in 1509 in Noyon (Frankrijk), studeerde rechten en raakte als jonge geleerde onder beslag van de Reformatie. Hij ontwikkelde zich tot bekwaam theoloog door zelfstudie van de Bijbel, de kerkvaders, de theologie van de middeleeuwen en die van en Zwingli. De vervolging van gereformeerden dwong hem Frankrijk te ontvluchten. In 1536 stelde de stad Genève hem als predikant aan met als speciale opdracht de zorg voor Franse vluchtelingen. Diezelfde taak kreeg hij toen hij van 1538-1541 in Straatsburg werkte. Van 1541 tot zijn dood in 1564 werkte hij in Genève als predikant, als professor aan de door hem opgerichte academie en als auteur van een veelheid aan theologische werken. Zijn opleiding als jurist en zijn zelfstudie theologie maakten hem tot een uitstekend organisator van kerk en samenleving en tot iemand die de boodschap van de Reformatie prima wist te verdedigen en te promoten.
Wanneer hoorden we voor het eerst van hem?
In Nederland hoorden we al in de jaren 1540 van hem via predikanten die door Calvijn naar de Nederlanden werden gestuurd om de vervolgde gelovigen bij te staan, en via zijn geschriften, met name zijn werken die in het Nederlands vertaald werden. De contacten werden versterkt nadat Nederlanders gingen studeren aan de academie die Calvijn in 1559 oprichtte, nu de universiteit van Genève. Hoewel Calvijn zelf nooit in Nederland is geweest, hebben zijn denken en geschriften in ons land een ongekende invloed gehad.
Waarmee is hij bekend geworden?
Calvijn is bekend geworden door zijn organisatorisch talent en zijn heldere manier van preken, denken en schrijven. Als man van de tweede generatie reformatoren wist hij het gedachtegoed van mensen als Luther en Zwingli tot een bijbels gefundeerde en helder geformuleerde theologie te verwerken. Zijn theologisch handboek De Institutie heeft theologen en gemeenteleden eeuwen door en wereldwijd gevormd. Bekend werd hij ook door de wijze waarop zijn leer van de uitverkiezing gepresenteerd is. Hoewel deze leer veel ouder is dan Calvijn en hij dit leerstuk vooral als bron van troost en houvast beschreef, wordt zijn naam vaak verbonden met een karikatuur van deze leer.
Wat kunnen gemeenten met zijn gedachtegoed?
Voor bezinning op veel thema’s van vandaag kunnen we bij Calvijn goed terecht. Zo heeft hij veel aandacht gegeven aan het gebed, aan muziek en zang in de kerk, aan de noodzaak van een goed onderwijsstelsel, aan geloofsvreugde en geloofsmoeite, en aan de organisatie en de taak van de kerk. Fascinerend actueel zijn ook zijn gedachten over God; Calvijn worstelde met de weg die God met mensen en met de wereld gaat. Wie alle misverstanden en beeldvorming over Calvijn achterwege laat, zal merken dat deze man ons vandaag veel over God, mens en kerk kan leren en veel van onze vragen begrijpt, ook al kan ook hij ze lang niet allemaal beantwoorden.
Zien we de doorwerking van zijn gedachtegoed ergens terug?
De kwalificatie ‘calvinistisch’ wordt nogal eens gebruikt voor negatieve Nederlandse eigenschappen die we blijkens buitenlandse bezoekers uit die tijd al bleken te hebben voordat Calvijn geboren werd. Waar we zijn gedachtegoed wel terugvinden is in de wijze waarop protestantse kerken zijn georganiseerd en ingericht, en hoe daar vorm krijgt. Een vrij democratische organisatie, kerkgebouwen waar weinig te zien en veel te horen is, en waar in de liturgie de stem van God en die van de gemeente elkaar afwisselen. Verder is Calvijns invloed ook terug te vinden in de naam die Nederland op het gebied van economie en wetenschap heeft opgebouwd.
Prof. Dr. Herman J. Selderhuis
Hoogleraar Kerkgeschiedenis en kerkrecht aan de Theologische Universiteit Apeldoorn
bron: Protestantse Kerk – Vindplaats van hoop, geloof en liefde
