Woordwaarde

COLUMN

Lamkje Sminia

Nu de avonden langer zijn, worden er allerlei spelletjes uit de kast gehaald. Door mij Scrabble (grabbelen) het taalspel waarbij je woorden vormt met de zeven letters die op je plankje staan.
Elke letter heeft zijn eigen waarde. Door een letter of een woord op de juiste plek op het speelbord te leggen kan je punten behalen met zowel de letters, ‘letterwaarde’,  als met een heel woord, ‘woordwaarde’. Daarmee kunnen woorden in waarde ver-twee- of driedubbelen. Met enige creativiteit kunnen woorden bij elkaar gegrabbeld worden waardoor nieuwe woorden ontstaan. De afzonderlijke letters in het spel komen overeen met het gebruik ervan in de taal. De meest gangbare klinkers, met uitzondering van de -u-. en veel medeklinkers zijn maar 1 of 2 punten waard. De weinig gebruikte letters -c-, – q-,  -w-, -x-, -y- hebben globaal de meeste waarde. Met die letters is het moeilijk om er een woord mee te vormen, zoals bijvoorbeeld ‘excuus’. De twee blanco letterblokjes in het spel hebben geen eigenwaarde, maar kunnen voor elke letter ingezet worden.
Het woordenboek, de spelregels en afspraken tussen de spelers bepalen of een woord is toegestaan.

Een link met het gebruik van woorden in de werkelijkheid laat zich raden.
Het boek ‘1984’ van George Orwell schetst een situatie van een totalitaire staat. Er wordt een fictieve taal ‘Nieuwspraak’ ingevoerd om gedachten te veranderen. Aan bestaande woorden worden andere betekenissen toegekend en nieuwe woorden worden geconstrueerd. Er komt onder andere een ministerie van Waarheid, en een ministerie van Liefde dat er marteling praktijken op na houdt. Alles komt onder toeziend oog van ‘Grote Broer’. De vrijheid van denken wordt gecontroleerd door de Gedachtenpolitie. Personen met gedachten die in strijd zijn met de politieke ideologie worden tot onpersoon verklaard; hun bestaan wordt ontkend.

In gedachten vormen zich woorden, wachtend op het moment om geschreven of uitgesproken te worden. Zonder betekenis is een woord waardeloos. Wijsheid uit zich met ware woorden. In poëzie en in de letterkunde hebben woorden vaak een diepere of abstractere betekenis. Gesproken woorden krijgen meerwaarde en betekenis door intonatie en door de intentie van de degene die ze uitspreekt.. Een woord, ook wanneer ze gepaard gaat met daden, wacht op ant-woord.

In de huidige samenleving met al zijn crises en vanuit zorgen over de klimaatverandering worden nieuwe woorden gegrabbeld. Veel bestaande woorden worden ‘vergroend’ of ‘verduurzaamd’, vaak zonder enige meerwaarde of betekenis. Nieuwe woorden en betekenissen ontstaan ook door aanvulling en vermenging met talen en taalgebruik van diverse groepen in de samenleving.
Met creativiteit en met behulp van blanco letters kunnen deze woorden op een passende plek in het maatschappelijke speelveld ingezet worden en tot meerwaarde en nieuwe betekenissen leiden.
Wat er is toegestaan wordt bepaald door de Grondwet, de spelregels en afspraken tussen de spelers.

Met welke letters op ons plankje grabbelen we woorden van waarde bij elkaar voor het ‘speelveld’?
En krijgt daarin het “Woord dat mens is geworden en bij ons heeft gewoond” een meerwaarde?