Kerk en theologie kunnen belangrijke bijdrage leveren aan duurzaamheid’

GASTCOLUMN

Drs./Ds. Trees van Montfoort


De inzet voor duurzaamheid moet van binnenuit komen, gevoed en geïnspireerd door ons geloof. “Het vraagt om andere preken, andere liturgie, ander pastoraat, andere liederen, een nieuwe theologie”, aldus theoloog Trees van Montfoort. In haar boek ‘Groene theologie’ legt ze een gedegen en inspirerende theologische basis onder de gelovige inzet voor duurzaamheid.

Daarnaast biedt Van Montfoort nieuwe inzichten voor de seculiere milieubeweging. Aanvankelijk zou ze promoveren op theologie en duurzaamheid, maar wilde toegankelijker schrijven dan voor een proefschrift vereist is, moeilijke dingen helder uitleggen voor een boek dat in de kerk gebruikt kan worden.

Dat is gelukt. Groene theologie werd gekozen als beste theologische boek van 2019 en het landt in de Nederlandse kerken. Van Montfoort: “Ik geef veel lezingen, zeg zelden ‘nee’ als een gemeente mij daarvoor vraagt. Tegelijk geef ik gastcolleges aan universiteiten. Dat was mijn inzet: je hoeft geen theologie gestudeerd te hebben om dit boek te lezen, terwijl het ook door theologen serieus wordt genomen.”

U schreef dit boek voor kerk en milieubeweging. Waarom?

“In de kerk valt duurzaamheid onder de taken van de kerkrentmeesters – de gebouwenbeheerders – en de diaconie. Gezien de ernst van de ecologische crisis is dat niet voldoende. Duurzaamheid raakt de volle breedte van het kerkelijk leven. Het vraagt om andere preken, andere liturgie, ander pastoraat, andere liederen, een nieuwe theologie. Er is iets grondig mis met de gangbare theologie die stelt dat wij mensen buiten de natuur staan. Dat maakt de natuur tot een hulpbron waarover we vrijelijk kunnen beschikken. De ecologische crisis toont daarvan de desastreuze gevolgen.

In de milieubeweging gaat het vaak om maakbaarheid: praktische oplossingen voor problemen. Vanuit het christendom is kritiek mogelijk op het eenzijdige beeld dat de wereld maakbaar is. De oorzaken voor de huidige crisis liggen dieper. Ik wil laten zien dat de christelijke traditie breder is dan het idee ‘dat mensen moeten heersen over de schepping’. Kerk en theologie kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan duurzaamheid.”

Waar zonnepanelen de buitenkant zijn, schrijft u over de binnenkant.

“Duurzaamheid is geen mode die voorbijgaat. Er is meer nodig dan praktische oplossingen. De inzet voor duurzaamheid moet van binnenuit komen, gevoed en geïnspireerd door ons geloof. De crisis vraagt om ingrijpende veranderingen in ons persoonlijk leven, in de samenleving, in de economie. Dat lukt pas als wij diep van binnen doordrongen zijn van de ernst van de situatie en de noodzaak tot verandering, bekering. Dat raakt ons geloof. Het is niet alleen: we hebben er een zootje van gemaakt, hoe krijgen we het weer in orde? Het is ook de vreugde dat we een plaats hebben in dat grote, fascinerende geheel van de schepping. Het gaat ook over ons wereldbeeld; hoe zit de wereld in elkaar en wat is onze plaats daarin? Het komt niet iedereen goed uit dat er ingrijpende veranderingen nodig zijn om de klimaatverandering te stoppen. Wij leven aan de goede kant van de wereld en hebben er betrekkelijk weinig last van. In andere delen van de wereld hebben de gevolgen van de crisis een veel grotere impact.”

Waar raakt dat geloof en theologie?

“Het gaat om onrecht ten opzichte van onze medeschepselen en onze medemensen. In het Zuiden liggen de wonden van de milieucrisis aan de oppervlakte. Hier kun je nog denken: het bos is groen, het valt wel mee. In Bangladesh zie je de vervuiling door de kledingindustrie, in Afrika en Latijns-Amerika de mijnen die enorme landoppervlakten onvruchtbaar maken, er is het afval dat wij keurig scheiden en dat naar elders wordt verscheept. Het onttrekt zich aan onze waarneming dat mensen moeten werken in slechte en ongezonde omstandigheden om onze consumptiesamenleving te laten draaien. De armen in de wereld lijden het meest. Onder hen zijn vrouwen vaak verantwoordelijk voor voedsel en schoon water voor hun gezin. Dat wordt in veel delen van de wereld steeds moeilijker.

Vrouwen en de aarde zijn vaak samen gediscrimineerd. Het hogere, geestelijke, goddelijke wordt gelabeld als het mannelijke, en hoog gewaardeerd. Het lagere, aardse, lichamelijke wordt gezien als het vrouwelijke, en lager gewaardeerd, geminacht of verzwegen. In het lied ‘De aardse moederschoot, dat is de diepte van de dood’ bijvoorbeeld worden de aarde, het vrouwelijke, het moederlijke samen gediskwalificeerd als ‘diepte van de dood’. Terwijl het leven eruit voortkomt.”

Kerken kennen verscheidenheid in geloof. Hoe wordt tegen duurzaamheid aangekeken?

“In alle hoeken van de kerken is aandacht voor duurzaamheid, elk met een eigen taal en invalshoek. Aan de evangelicale kant zijn er bewegingen als A Rocha en Micha. Orthodoxe stromingen hechten aan het gezag van de Bijbel. Wie de Bijbel goed leest, ontdekt dat God een relatie heeft met heel de schepping, niet alleen met mensen. Bij vrijzinnigen kies ik de filosofische benadering, om in tweede instantie naar de Bijbel te verwijzen. Het gaat God om bevrijding van de gehele schepping: lucht, water, grond, planten, dieren. Wij maken daar deel van uit.”

Bijbeluitleg komt uit bij de mens als heerser over de natuur en op zijn best is dat een goede rentmeester.

“Een theoloog die veel predikanten beïnvloedde was Heiko Miskotte. In zijn werk heerst een grote argwaan tegen natuur. In navolging van 19e eeuwse exegese stelde hij dat Israël een geschiedenis van bevrijding en uittocht had, terwijl de overige volken natuurgodsdiensten aanhingen. Dat werkt nog steeds door, in een merkwaardige tegenstelling tussen geschiedenis en natuur. Kijk naar Oosterhuis’ Schriftlied, met als opening ‘Die chaos schiep tot mensenland’. Dat is in een notendop een theologie die niet deugt. Natuur wordt geïdentificeerd als chaos, ‘mensenland maken’ wordt doel van Gods handelen. Dat is een enorm negatieve waardering van alles wat niet menselijk is. Mensen worden tot doel en hoogtepunt van de schepping. Uit die gedachte kwam veel narigheid voort. Wij zijn deel van de schepping, niet meer en niet minder, met een specifieke verantwoordelijkheid. Een boom kan Gods schepping niet tegenwerken, wij mensen wel.”

 

Trees van Montfoort is theoloog, onderzoeker, predikant en communicatieadviseur

 

 


bron: Protestantse Kerk