Voorganger in de gemeente: leider tegen wil en dank?

GASTCOLUMN

Dr. Sake Stoppels

De cruciale rol van voorgangers in de gemeente valt niet te ontkennen. Enthousiasme en inspiratie zijn vaak sterk gebonden aan de persoon van de voorganger. “Leiderschap doet er echt toe, zowel in bestaande gemeenten als op bijvoorbeeld pioniersplekken,” aldus Sake Stoppels, wetenschappelijk beleidsmedewerker bij de Protestantse Kerk. “De voorganger neemt in de kerk nog altijd een belangrijke plek in.”

Krimp van de kerk is aan de orde van de dag in veel protestantse gemeenten. Het maakt veel gelovigen onzeker.

Goede keuzes

“Hoe leger de kerk wordt, hoe meer mensen die lid blijven behoefte hebben aan iemand die hun keuze bevestigt,” aldus godsdienstpsycholoog Joke van Saane. “Wanneer je meegaat met de massa van de kerk, zorgt die massa ervoor dat je denkt: ik heb een goede keuze gemaakt. Maar in een lege kerk wordt de manier hoe de voorganger zich presenteert steeds belangrijker. Dus, hoe leger de kerk, hoe belangrijker de voorganger.’

Stoppels: “Het past ook in het bredere maatschappelijke plaatje waar ‘de poppetjes’ belangrijker worden. De politiek is hier illustratief: soms is een politieke partij nauwelijks meer dan de lijsttrekker. Er is alle reden om ongelukkig te zijn met deze personalisering van leiderschap, maar er is geen grond om die ontwikkeling te ontkennen. Het daagt ons in de kerken extra uit.”

Bijzondere plek

In zijn artikel ‘Vruchtbaar missionair leiderschap’ zoekt Stoppels naar een antwoord op de vraag hoe leiderschap kan bijdragen aan een groei in het missionaire bewustzijn en handelen van de kerkelijke gemeente. Hij spitst die vraag toe op de voorganger, maar benoemt ook het cruciaal belang van teamleiderschap. “Het begint allemaal bij een liefdevolle verbinding met Jezus Christus en een allesbepalende oriëntatie op het koninkrijk van God. Kerkelijk leiderschap is ten diepste altijd dienst aan de Missio Dei, Gods eindeloos liefdevolle betrokkenheid op deze wereld. Kerkelijke leiders leven van dit besef en zullen dit ook levend moeten houden in de gemeente van Jezus Christus.”

“Veel voorgangers hebben van nature de neiging zich bescheiden op te stellen,” vervolgt Stoppels, “Ik ben meer een herder dan een leider,” horen we vaak. Daarmee bagatelliseren ze echter hun bijzondere en ook toonaangevende plek binnen een geloofsgemeenschap.”  Een recent onderzoek naar de toekomstbestendigheid van lokale protestantse gemeenten legt ook een accent op het belang van leiderschap en de toerusting daarvoor. Een van de beleidsaanbevelingen is: ‘Rust predikanten uit met vaardigheden en kennis om goed leiding te geven aan hun gemeente (…). Dit is voor veel predikanten een nieuwe rol die ze wellicht niet willen of niet weten vorm te geven.’ Cruciaal is dus het (h)erkennen, aanvaarden en ontwikkelen van een houding waarin leiderschap ten volle wordt omarmd.”

In het artikel gaat het vooral om missionair leiderschap. Stoppels: “Dat is leiderschap dat een geloofsgemeenschap gericht mee wil nemen naar een open, dienstbare en ontvankelijke oriëntatie op de omgeving.” Missionair kerk-zijn lukt niet zonder missionair gedreven en bedreven voorgangers.

Volgeling zijn

Te hoge eisen stellen aan een kerkelijk leider kunnen ook verlammend werken. “De gemeente is geen prestatiemaatschappij. “Je moet het zo zien: een beperkt en kwetsbaar mens geeft in onzekere tijden leiding aan een groep kwetsbare en beperkte mensen,” aldus Stoppels. “Zo kunnen we ook naar leiderschap kijken. Ontspannen, want het blijft allemaal stukwerk, ook leiderschap. De praktijk is weerbarstig, ook die van leidinggeven.”

De gemeente en ook haar leiders zijn niet volmaakt. Ze hoeven dat ook niet te zijn. Stoppels: “De kerkelijke leider is niet in de eerste plaats leider, maar volgeling. Kijk maar naar Petrus. Als hij zich het lot van een mede-discipel aantrekt (‘En wat gebeurt er met hem, Heer?’) fluit Jezus hem terug naar zijn eigen levensweg: ‘Het is niet jouw zaak of hij leven blijft totdat ik kom. Maar jij moet mij volgen.’ (vs 21,22). Leiderschap begint met ‘volgelingschap’. De verantwoordelijkheid van leiders kent daarmee gelukkig ook een heilzame begrenzing. Ze hoeven – gelukkig – geen Messias te zijn.

Dr. Sake Stoppels
Wetenschappelijk beleidsmedewerker bij de Protestantse Kerk

bron: Protestantse Kerk